بازگشت
اقتصاد څه شۍ دۍ او اقتصاد څه ته وا یی ؟
دوکتو؛م؛پکتیاوال دوکتو؛م؛پکتیاوال

 ما داکتر ؛م؛ پکتیا وال څلویښت کا له د مخه؛ د دې مسلک په زده کړو پیل وکړ؛ او تر هر څه می لمړۍ؛ وپتیله ؛څه با ید ؛د دې بن سټیز اقتصادې علم ؛لکه د بل هر علم په  مضمو ن او تعریف پو هه سم ؛ تر هغه و خت بیا تر ننه؛په دې هځو کی سو م؛خو کله کله د زیا تو مشغو لتیا وو ؛له کبله د غه ځیړنی را څخه نیمکړې پا تی سو یدې؛ اوبیا هغه وخت څه ۱۳۷۱=۱۹۹۲ میلا دې کال ؛څه فر صت او وخت می ومو ند ؛ نو بیا په نړۍ کی د اقتصا دې سیستم له بد لو ن سره ؛دغه بنسټیز علم داسی وبلل سو؛ څه د دې علم څیړ نو ته د نړیوال دسیا نس او تکنا لوژې د پر مختګ له کبله؛ داسی څیړ نو ته اړ تیا نسته ؛ او په دې وسیله یی و غو ښتل ؛څه د اقتصا د علم هم د حکو مت او دولت په شان ؛له طبقو څخه لوړ او جدا وبولې ؛ او په دې وسیله سره د یو سړې له بل څخه  استثما ر پټ کړې ؛ نو اصلا یی د علمی او سیا سی اقتصاد؛ ټول   ما خذ ونه ؛ څیړ نی او تحقیقو نه له منځه یوو ړ لل ؛ نور دغه څیړ نی په تا سف را څخه نیمګړې پا تی سو ه ؟                                                  ما دغه څیړنی  دیرش کا له په خوا پیل کړې او په۱۳۶۱=۱۹۸۲ میلا دې کال کی دما د اقتصا د په هکله د ؛اقتصادې څیړنی؛ تر عنوان لا ندې ټو ک د بیهقی د چاپ خانی له موسیسی څخه ؛ چاپ او په په ګرا ن افغانستا ن کی دزیا تو څیړ نو او تحقیق لپاره  د ګرا نو افغانا نوپه وا ک کی ور کړل سوې ؛ما په دغه سریزه کی داسی لیکلی دې :

  داقتصا د تعریف؛ بورژوازې اقتصا د پو ها نو ډیر څیړلۍ دې؛ خو دوۍ تل په دې څیړ نه کی هڅه کړې د ه ؛څه اقتصا د هم د حکو مت په شان له طبقا توڅخه ؛څه یی لوړاو ګوښۍ ګڼی ؛جدا کړې؛او په دې کی له یو ه څخه د بل استثمار پټ وسا تی ؛او یا یی داسی څر ګند ګړې؛څه داقتصا د علم دثروت څیړ نه د ه ۰۰۰۰۰اوداسی نور؟     د اقتصا د تعر یف د ډیرو ؛بورژ وازې اقتصا دپو ها نوله خوا سوۍ دۍ؛ خو له هغوۍ څخه دننی وخت لوې بورژوازې اقتصا د پوهه؛پل سا مو یل سن؛ د مبا دې اقتصا د؛ د کتا ب په پنځم مخ کی ؛څه په ۱۳۵۰ کال کی د داکتر ؛پیر نیا؛ تهرا نی له خوا تر جمه شوې دۍ ؛د اقتصا د تعریف یی ؛داسی کړۍ دې : 

  اقتصا د څه شۍ دۍ؛ په پخوانیو کلو نو کی به څه چا د اقتصا د ؛ دعلم په زد ه کړ ه شروع کوله ؛نو غوښتل یی؛څه د د ې علم تعریف هغو ۍ ته ور کړل سی ؛او په یو ه جمله کی یی خلا صه کړې ؛ نو د دې منظور لپار ه زیا ت تعر یفو نه پیشنها د سول۰

 

                                             ۲

لمړۍ – د اقتصا د د علم مو ضو ع د هغو فعالیتو نوبر رسی دې ؛څه په مبا د لې( راکړې؛ور کړې) او پولی(پیسو)معا ملا تو پورې تړ لی دې ۰                        دو م – داقتصا د علم د هغو روشونو بر رسی ده ؛څه بشر یی د خپلی استفادې لپاره       د محدودو منا بعو(ځمکی؛کار؛پانګی او فنی معلو ما تو)څخه د کا لیو (کا لایا ستا ک)د تو لید لپاره پکار اچو ې ؛او هغه تر تیب دۍ؛څه د ټو لنی په و ګړو دغه کا لی؛    ( کا لا ) ویشی او لګوې ۰                                                                        در یم – داقتصا د علم ؛ دانسان  د ژو ندانه په عاد ې جریا ن کی ؛هغه بر رسی دې ؛یعنی د ګټی( در امد )تحصیل او د ژوندا نه لپاره تمتع او ګټی ۰                           څلو رم – داقتصا د علم دانسان د هغو فعا لیتو نو او څیړ نو بر رسی دۍ؛ څه تو لید او لګښت ته جوړ ښت او سازما ن ور کوې ۰                                                      پنځم – د اقتصا د د علم مو ضو ع  د ثرو ت بر رسی دې۰                                  پل سا مو یل سن د غه پنځه واړ ه اقتصاد ې تعریفو نه داسی څیړې ؛ څه د هغه طبقا تی او استثمارې اړ خو نه ښکار ه نه کړې او هغه پټ وساتی ۰                            دۍ  د دغو پنځو واړو تعر یفو نه نیمګړ تیا وې په یو او بل ډول سر ه بیا نوې ؛او په نتجه کی د اقتصا د تعر یف دا سی  بیا نوې :

داقتصاد علم د هغو روشونو له بررسی څخه عبارت دې ؛څه انسا ن یی د پو ل(پیسی) او یا یی د بی پیسو په وسیله د تو لید د کمیا بو منا بعو د پکار اچو لو لپاره د کالیو (کا لا)او خد متونو د تولید په منظور د زما نی په اوږ دو کی او یا داسی خد متونو او کا لیو (کا لا)ویش د ټو لنی د وګړو او ډ لوپه منځو کی د اوسنۍ او را تلو نکی لګښت په منظور ټاکنه کوې ۰ 

د پل سا مو یل سن  د اقتصا د له تعر یفونوڅخه یو ځل بیا پور ه جو تیږې ؛څه دۍ او د بورژوازې اقتصا د پو ها ن په  دې هڅو کی دې ؛ څه داقتصا د تعر یف د تو لیدې منا سبا تو او د هغه علت او معلو ل ښکا ره نه کړۍ؛ اود لوړ وطبقو ګټی په کی پټی   او خو ندې  وسا تی ۰

زه وایم څه ؛ اقتصا د د ټو لنیزو علو مو بنسټ او بنیاد دۍ؛ او دغه علم دټولو نورو ټولنیزو علو مو؛لکه فلسفه ؛سیاست اونورو؛ اسا سی او مهم بنست دې ؛ څه د تو لید پرو سیسونه ؛ تولید؛ ویش( توزیع)؛ راکړې ورکړې (تبا دلی) ؛ لګښت ( مصرف)  دګتی نورمونه؛ او تولیدې مناسبات ؛او دهغه علت او معلو ل په منظم  او درست ډول  څیړې؛ اود اکستنزیم او لنتنزیم تولید روشونه بیا نوې ۰                                     د مادې نعمتو نو؛د تولید طریقه ؛ دټو لنی د تکامل ټاکو نکی بر خه تشکیلوې ؛ او څر نګه د تو لید طریقه ؛اود تولید ې مناسبا تو؛ټولی ؛ ټولنیزې ؛ سیاسی؛ حقو قی؛اخلا قی کلتورې ؛ فرهنګی او نور اړ کی ټا کی ؛او هم څنګه دغه منا سبا ت په خپل وار سره د ټولنی د اقتصا د؛ په تکا مل با ندې  تا ثیر لرې ؛ دغه ټول مو ضو عا ت داقتصا د

علم تشکیلوې ۰

  د ټو لنی اقتصا دې جو ړ ښت؛ د ټولنی د ژوند انه بنسټ؛ بنیاد ( زیر بنا) تشکیله او جوړ وې؛ تولیدې منا سبا ت د ټولنی ؛ډولونه او با الا خیر ه د هغوۍ د ویش په  څر  نګوالی د( ویش شکلو نه او ډولونو ) پورې اړ ه لر ې ۰

هره ټولنه بنسټ (زیر بنا) لرې او دغه بنسټ د تو لید ې نیرو ( څه تو لید ؛ دکار نیرو؛ مواد ؛ وسایل او افزار جوړ وې) منا سبا توپه مجمو عه او تو لیدې قو تونو؛په څرنګوالی پورې اړ ه لری ؛هیڅ بنسټ ( زیر بنا) نسی کو لۍ څه ښکا ره سی؛مګر تر څو څه د زړو ما دې شرایطو په ګیډه کی د منا سبو تولیدې قو تونود ښکاره کیدو له پاره شرایط برابر سی .

  بنسټ (زیر بنا)په ټو لنیز ژوند کی ستر او لوې نقش لرې ؛او زیر بنا انسانانو ته  امکان ور کوې ؛څه د مادې نعمتونو ګټور تو لید؛ او توزیع( ویش)ته جو ړ ښت (سازمان)ور کوې؛ ډیره مهمه په تولید کی دهغه روابط او مناسبا ت دې.

  انسا نان پر ته د منا سبا توڅخه نشی کو لۍ؛ څه د ژوند انه وسایل؛ ویش کړې؛او رو بنا هم د ټو لنی په تکا مل کی مهم نقش لرې ؛کو م وخت څه د اقتصا دې بنسټ (زیر بتا) له مخی رو بنامنځ ته را ځې؛نود انسان را بطه د زیر بنا سره د تحلیل ورستۍ بیا ن دۍ۰

   له بلی خوا روبنا په زیر بنا یعنی د تو لیدې نیرو په تکا مل با ندې تاثیر کوې؛ تو لید ې قواوې او تولیدې منا سبا ت دواړه یو ځا ې د تو لید طرزټاکی؛هغه اړ کی څه د خلکو په منځ کی تو لیدې پروسیس ټاکی؛او د تولید  د مبا دلی او ویش صور ت مو مې ؛ هغه ته تولیدې منا سبا ت وایی ۰   

  په ټا کلی معیار دتولیدې قوتونو پر مختګ د هغه سره برابرټاکلی تو لیدې منا سبا ت غواړې او په دې وسیله ټو لنیز انقلا بو نه منځ ته را ځی ؛دا ځکه هغه و خت ؛څه تولیدې نیرو د پرمختیا څخه وروسته پا تی سی او د پر مختګ خنډ سی ؛ نو نوې منا سبا ت د طبقا تو دمخا لفت په هکله منځ ته راځی ۰

  له د غه ډول انقلاب څخه یوا ځی د هغې عا دلانی ټولنی سیستم خلا ص دې ؛ څه هلته مخا لفی نه په خلا کید ونکی طبقی وجود ونه لرې ؛ او تولیدې مناسبا ت د انقلا ب په وسیله نه بلکی د پلان د تولیدې نیرو د پر مختیا سره برابر ه چټک پر مختګ کوې۰  اقتصا د ؛ د ټولید اساسی پر مختګ په مختلفو دورو کی ؛څه د ژوندانه په ضرورې شیانو یی تکیه لر له تر څیړ نی لا ند ې و نیول ؛ څه په نتجه کی یی د اقتصا دا ساسی بحثو نه لکه تو لید؛ ویش؛ مبا دله او مصر ف  احتوا کړ ل ۰

د نړۍ د زیا رکشا نو لا ر ښو د ؛ د سیاسی اقتصا د علم د ټو لنیزو د تولید اتو د تا ریخ علم او تعر یف ښودلۍ  دۍ؛ دا نتی د یو رنګ لیکوال په ۲۰۴ مخکی ؛ سیاسی  اقتصا د داسی بیا نوې :                                                                             

 

د هر هیواد شرایط څه انسا ن پکی تو لید ؛ او تبا د له کوې ؛ د بل هیوا د سره تو پیر لرې  ؛ او بیا د هر هیواد ؛ د یو نسل څخه بل نسل  ته تغیر مو می ؛ نو سیا سی اقتصا د د ټو لو هیوادو او تا ریخی دورو او مر حلو لپا ره یو شا ن نه دۍ؛له دې جهته هم سیاسی اقتصا د یو تا ریخی علم دۍ ؛ دغه علم د هغو تا ریخی موادو سره څه په تغیر کی دې سروکار لرې ؛او باید لمړۍمخصو ص قوا نین څه د هرې  دورې اومر حلی د تولید او تبا د لی په سیر کی حکم فر ما وې بر رسی یی کړې ۰  

هغه و خت څه دغه بررسی تکمیله سی ؛ هغه زمان به داسی عمد ه قو انین ؛څه په عمومی ډول پر تو لید ؛او مبا د لی با ندې حا وې وې تثبیتیږې ۰ 

  بل ځا ې په ۲۰۵صفحه کی داسی لیکی :

  د توزیع (ویش)د اختلا ف په اثر سره طبقاتی اختلا ف ظهور کوې ؛ټو لنه په طبقو وېشل کیږې؛د امتیاز خاو ند ان او نا داراستثمارشوې؛اواستثمارګر؛ حا کم او محکو م؛ او حکو متونه ۰۰۰۰

   د کار تحمیلی شرایط اود حا کمی طبقی نفوذ پر محکو می طبقی با ندې په زور سر ه سا تی ۰  

   له دې پورتنی تفصیل څخه بیا هم دا جو تیږې ؛څه اقتصا د یو تا ریخی علم دۍ؛څه په مختلفو شرا یطو کی ټو لنیزاړیکی بیا نوې ؛او که ټو لنیز ژوند ته ځیر سو نو؛د کمون دوره ؛ د برد ه ګی دوره ؛ د فیودالۍ دوره ؛ د سر ما یه دارۍ دوره اود سوسیالیزم دوره له مختلفو پر مختګو څخه بر خوردارې وې ؛ او د پر مختګو په هکله مختلف نظریا ت منځ ته را غلی دې :

 

  بعضی وایی څه طبعی شتمنۍ په ټو لنیزو  پر مختګو کی خورا لو ې اثر لرې؛ دا حقیقت دې ؛اما یواځی دغه  د پر مختګ عا مل نسی بلل کیدۍ ؟

 د مثال په ډول په اور پا کی د طبعی شتمنیو اثر تر دې ډ یر کم د ې ؛څه په اورپا کی  خورا زیا ت پر مختګو نه منځ ته را غلی دې ۰ 

نور وایی څه په ټو لنو کی د نا بیغوکسا نو رول په پر مختګو کی خورا زیا ت داهمیت وړ دې ؛ هوکی ؛ څه بی انسا نه د هر څه پر مختګ نا ممکن دې ؛ اما د انسان رول  د سیا نس او تکنا لوژې په پر مختګ کی  خورا مهم او ارزشتمند دۍ ۰   نور وایی ؛څه دنفو سو زیا توالی د پر مختګو لو ې عا مل دۍ ؛ که دا وګورو څه د پاکستان په یو ه کیلو متر مربع کی ؛د امریکا د متحدو ایالاتوپه پرتله کی زیا ت کسا ن ژوند کوې ؛اما د امریکا د متحد و ایا لا تو پر مختګ خورا له پا کستان څخه زیا ت دۍ ۰

   مر کا نتا لیز م په ۱۵-۱۷ پیړۍ کی د پر مختګو عا مل سودا ګرې ؛او فیزو کرا تا ن په ۱۷-۱۸پیړې کی پر  مختګ د ښی کر هڼی په هکله بو لی ۰  

  مګر اقتصادې ود ې د تو لید په غوره او ښو تو لیدې غورو منا سبا تو پورې اړه لرې او ښه پر مخ تګ کوې او بس ۰     


May 18th, 2008


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي